Marin Barleti

Marin Barleti (lat. Marinus Barletius, it.: Marino Barlezio ; rreth
1460 Shkodër - 1512-1513) ishte humanist i shquar, historian, i pari
autor i njohur dhe një nga më të mëdhenjtë e letërsisë së vjetër
shqiptare, teolog dhe prift katolik. Për jetën e tij dihet fort pak.
Lindi në Shkodër, përjetoi, ende i parritur, rrethimin e parë osman të
qytetit, ndërsa në rrethimin e dytë, më 1478-79, mori pjesë me armë në
dorë në mbrojtjen e vendlindjes. Pas rënies së Shkodrës jetoi në mërgim
si prift në trevat venedikase. Këtu plotësoi kulturën e tij humaniste
dhe u bë një njohës i thellë i letërsisë klasike dhe i gjuhës latine,
në të cilën shkruajti veprat e veta. Në mjedisin e të mërguarve të
shumtë shqiptarë, mjaft nga të cilët kishin qenë bashkëluftëtarë të
Skënderbeut, fitoi njohuri të gjera për epokën e heroit dhe luftën e
madhe të popullit shqiptar për liri, të cilat i zgjeroi edhe me të
dhënat e literaturës.



Veprat



Pavarësisht nga një varg dobësish që janë karakteristike në përgjithësi
për historiografinë humaniste, siç është fryma panegjirike, fjalimet
ekzaltuese që u vihen në gojë heronjve, imitimi i autorëve klasikë deri
në hollësitë, pavarësisht nga pasaktësitë kronologjike dhe mungesa e të
dhënave për faza e ngjarje të tëra, veprat e Marin Barletit qëndrojnë
si një burim i dorës së parë e të pazëvendësueshmt për historinë e
shek.XV të Shqipërisë, si dhe të Evropës Juglindore. Krahasimi me të
dhënat dokumentare që kemi në dorë sot, na jep të drejtë të themi se
nuk qëndrojnë kurrësesi vlerësimet negative të bëra në të kaluarën për
vlerën e Marin Barleti si burim. Koncepti i lartë i Marin Barletit për
historinë e vërteton atë si një mendimtar të shquar, tek i cili kleriku
zhduket prapa humanistit; historia për të ishte fryt i veprimit të
njerëzve dhe jo të fuqive hyjnore. Veprën e vet ai e mendonte si një
përmendore që ia kushtonte luftës për liri të atdheut dhe popullit të
vet; ajo nuk do të kishte një funksion thjesht estetik, por do t'i
shërbente së vërtetës, si mësuese e jetës, që do t'i mësonte njerëzit
për «të hapur sytë e për të drejtuar si duhet punët e njerëzimit.
«Historia e Skënderbeut» e Barletit u bë burimi më i rëndësishëm, nga
ku patriotët shqiptarë mësonin historinë e luftërave të lavdishme të
popullit tonë nën udhëheqjen e Skënderbeut dhe frymëzoheshin për
përpjekjet e tyre për shpëtimin dhe lirinë e Shqipërisë.



Prej Marin Barletit njihen tri vepra.



Rrethimi i Shkodrës (De obsidione Scodrensi, Venedik 1504) jep
historinë dramatike të luftës për jetë a vdekje të banorëve të qytetit
të rrethuar për një vit nga osmanët. I mbështetur në shënimet e
kujtimet e veta si dhe të pjesëmarrësve të tjerë, libri jep një tregim
të saktë të ngjarjeve politike-ushtarake, por sidomos të aspektit të
brendshëm, të vetëdijes së lartë patriotike të banorëve të qytetit.
Vepra pati tre ribotime latinisht dhe 5 përkthime në gjuhë të tjera.




~ "Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut" (Historia de vita et
rebus gestis Scanderbegi, Romë midis 1508 dhe 1510). Është vepra
madhore e Marin Barletit. Ajo e tregon autorin si një shkrimtar të
nivelit të lartë dhe si historian që përpiqet të ndërtojë kuadrin e
saktë të jetës së heroit dhe, me gjithë vështirësitë objektive për të
siguruar burimet, jep njohuri të gjera për «Ç'ka ngjarë në shek.XV dhe
çfarë zhvillimi ka pasur në atë kohë shoqëria jonë, fshatarësia
shqiptare, jo vetëm nga ana historike, por edhe nga ana kulturore,
ekonomike dhe drejtime të tjera».



~ "Përmbledhje e jetës së papëve dhe perandorëve" (Compendium vitarum
pontificum et imperatorum, Venedik 1553) është vepra e vetme e Marin
Barleti që nuk ka të bëjë me historinë Shqiptare, përveç
parafjalës-kushtesë për Pjetër Engjëllin, një nga bashkëluftëtarët
kryesorë të Skënderbeut, i cili e pat nxitur dhe ndihmuar autorin në
punën e tij. Vepra i përket Marin Barleti vetëm për pjesën që arrin
deri në vitin 1512, kurse vazhdimi është prej një dore tjetër. Është
pikërisht kjo datë që na lejon të caktojmë datën e vdekjes së Barletit
rreth këtij viti. Libri pati një botim të dytë në vitin 1555, në
Venedik. Nga botimi i parë s´ka mbetur asnjë kopje.